ANDALİP

(1665-70 – ????)

On sekizinci yüzyılın en önemli Türkmen şairlerinden biridir. Şairliğinin yanı sıra kuvvetli bir tahkiyecidir. Asıl adı Nurmuhammed olan şair, bazı eserlerinde Garip mahlasını da kullanmıştır. Ürgenç’in Garamazı köyünde doğmuştur. Doğum ve ölüm tarihleri hakkında değişik görüşler bulunmaktadır. Uzun bir süre 1710-1711 tarihleri şairin bir şiirine dayanılarak doğum tarihi olarak kabul edilirken, son zamanlarda yapılan araştırma ve tahkikler bu tarihin doğru olmadığını, şairimizin 1665 veya 1670 yılları arasında doğmuş olabileceği ihtimalinin daha kuvvetli olduğunu göstermektedir.

Andalip, şiirleri, mesnevileri ve manzum-mensur karışık hikayeleri ile tanınmış bir şairdir.

17.-18. asır Türkmen edebiyatının, Türkmen tarihinin ve Türkmen yaşayışının ansiklopedisi niteliğindeki eserlerini yazan Andalip’in “Leyla ile Mecnun”, “Yusuf ile Züleyha”, “Zeynel Arap”, “Baba Ruşen”, “Melike Mihringâr” hikayeleri ile “Nesimî”, “Sa’d-ı Vakkas” ve “Oğuznâme” adlı uzun manzum eserleri vardır. Ayrıca çeşitli mecmualarda ve halk arasında bir çok şiirine rastlanmaktadır. Görüldüğü gibi Andalip, Türkmen edebî mirasının pek çok konusunu işlemiş, Türkmen edebî geleneğini kendisinden sonraki nesillere başarıyla aktarmasını bilmiştir.

“Leyla ile Mecnun” hikayesinde bütün doğu halkları arasında bilinen Arap menşeli meşhur trajik aşk hikayesini halk anlatımlarıyla birlikte yazılı kaynaklardan da faydalanarak yeniden işlemiştir. Bu eser onun olgunluk dönemine aittir. Bu yüzden, Leyla ile Mecnun konusu, Türkmenlerin tarihi değerlerine bağlı yeni tiplerle zenginleştirilmiştir.

“Yusuf ile Züleyha” da daha önce yüzlerce şair tarafından yazılmış olsa da Andalip’İn kaleminden yeni ve Türkmenlere has bir versiyon olarak tekrar hayat bulmuştur. Bu hikayede çok başarılı olmuştur, hatta bu konuda meşhur şarkiyatçı Samayloviç, “Bu hikayenin Türkmenler arasında ortaya çıktığını söyleyebiliriz.”demektedir.

Andalip’in bir başka önemli eseri de “Kısasü’l-Enbiya”dır. Eserin nesir bölümünde dil oldukça ağırdır. Şiirler ise Türkmen halkının kolayca anlayacağı şekilde sadedir. Eserde üç ana konu işlenmektedir; padişahların yurdu idare etmesi, sevgi ve aile.

Andalip’in İslamî konulu hikayelerinden biri de “Melike Dilaramî”dir. Anadolu sahasında pek tanınmayan bu hikayenin konusu şöyledir. Şah kızı Melike rüyasında Hz. Ali’yi görüp müslüman olur. Babası kafir Mutlak, kendi kızına aşık olur ve onunla evlenmek ister. Melike şiddetle reddeder. Ancak hayatı zindana döner. Kız bir çok sıkıntı çektikten sonra Kenan Şahı ile karşılaşır ve onunla evlenir.

Andalip’in İslamî konulara ilgisi “Zeynel Arap” hikayesinde de devam eder. Bu hikayenin konusu, Hz. Ali’nin Bibi Hanefiye’den doğan oğlu Muhammed ile Zeynel Arap arasında geçer. Bunlardan başka Hz. Ali’nin eşleri Bibi Fatma, Bibi Zakra ve oğulları İmam Hüseyin, komutanı Malik Eşder gibi şahsiyetler de yer yer olaylara karışırlar. Hikayenin dili oldukça sade, şiirler akıcıdır. Günümüzde bile bu şiirlerin bazıları halk türküsü olarak çalınıp söylenmektedir.

Bizce Andalip’in manzum eserleri arasında en önemlisi “Oğuznâme”dir. Şairin millî konulara ilgisi bu eserinde ortaya çıkmaktadır. Bu eserde Oğuzlar ve Oğuz Han hakkında verilen bilgiler çok önemlidir. Bir girişle on bir bölümden oluşan eserde zaman zaman belgelerden ve rivayetlerden de bahsedilmekte, böylelikle okuyucunun tarihî bilgilerinin artırılması hedeflenmektedir. Yine “Nesimî” hakkındaki mesnevisi de şairin önemli eserlerindendir. Bu eserde mutasavvıf şair Nesimî’nin hayatı, trajik sonu ve inancı uğrunda yaptığı fedakarlıklar anlatılmaktadır. Esere yer yer Nesimî’nin şiirleri serpiştirilmiştir.

On sekizinci asrın tarihi, Türkmenlerin sosyal yapısı, iktisadî durumu Andalip’in eserlerinden takip edilebilir. Şiirlerindeki şekil mükemmelliği yanında, derinlik ve üslûp bakımından da önemli bir yere sahip olan Andalip’in tesiri, izleri kendisinden sonra da uzun süre yaşamıştır. Eserlerinin yazmaları oldukça zengindir.

Hüdayi Can / Gurbandurdı Geldiyev

"Doganlık Çemeni / Kardeşlik Demeti"nden alınmıştır. 

NE BELA HÛB
OLMUŞUM
YANMAZ MI?
HOŞ REFTARIN SENİN
CANANINA YETSE
DİLBER