BERDİNAZAR HUDAYNAZAROV

(1927 - 2001)

Devlet tarafından verilen “Türkmenistanyň Halk ýazyjysy” ünvanını almaya hak kazanan, eserleri iki defa Uluslararası Mahtumkulu Ödülü alan Berdinazar Hudaynazarov 15 Nisan 1927’de Merkezî Karakum’da Yerbent köyünde bir çoban ailesinde dünyaya geldi. Şairin çocukluk yılları Yerbent’te geçer. İkinci Dünya savaşından hemen önce (1941 baharının ilk günleri) Yerbend’in göçebe halkı  şimdiki Atamurat (Kerki) ilçesine göçürülür. Şairin savaş yıllarına denk gelen ilk gençlik yılları Amuderya boylarında geçer.

Berdinazar Hudaynazarov 1946 yılında Atamurat şehrinde çıkan “Täze ýol” (Yeni Yol) adlı mahallî gazetede edebiyat sorumlusu olarak işe alınır. Geleceğin önemli şair ve yazarının edebî hayatı böylece başlamış oluyor.

Elli yıllık edebî hayatı Berdinazar Hudaynazarov’u halk arasında şair, yazar, drama yazarı, denemeci, senarist vs... olarak meşhur etti. Ama bütün bu alanların başını şiir çekti.

Şairin hem keyfiyet hem kemmiyet olarak azımsanamayacak şiir dünyası vardır. “Gyzgyn sähra” (Sıcak Çöl) isimli uzun poemi 1957 yılında iki cilt halinde yayınlandı. İki yıl sonra söz konusu poem Rusçaya çevrildi. Berdinazar Hudaynazarov “Ýaşlyk bizin bilendir” (Gençlik Bizimledir), “Döwrüň depesindäki Adam” (Çağın Tepesindeki İnsan), “Gyzgyn sähra” gibi poemler ve Karagum, İkinci dünya savaşı, sevgi, mertlik, ahlak, anne babaya saygı, tabiat güzelliği, bağımsızlık gibi konularda güçlü, felsefî şiirler kaleme aldı. O Sovyet döneminde de gelip geçici gündelik konular üzerine yazmadı. Tersine anlamsız törenlerin, halkın gözünü boyamak için yapılan boş faaliyetlerin iç yüzünü gösteren yazılar yazdı, eleştirel şiirler ortaya koydu. Bu özellikleri şairin halk arasında saygınlık kazanmasını sağladı. Onun şiirleri altmışlı yıllarda yazmaya başlayan bir çok değerli kalem için bir okul haline gelmişti. Ona okurları “Gumly şahyr” (çöllü şair) diyorlardı. Bu isim ona çölde doğduğu için verilmemişti, şiir dünyasının esas konusunun Karakum, Karakum’un tabiî güzelliği, temizliği, çöl insanlarının ahlaken paklığı gibi konular etrafında kurulduğu için verilmişti. Gerçekten de onun şiirlerinde çölün temiz havası eser, cümlelerinde çöl insanları canlanır.

Berdinazar Hudaynazarov “Gumlular” (Kumlular), “Akar suwuň aýdymy” (Akarsuyun Türküsü), “Ynsabyň yzasy” (İnsafın Ezası), “Garaçägäniň ogullary” gibi romanların; “Göreş meýdany”, “Yzçynyň gözleri”, “Kaşar”, “Argyş”, “Meniň Alabaýym”, “Goňşular” (Komşular), “Amanşa Allaýarowyň ýekşenbe gijesi” (Amanşa Allayarov’un Pazertesi Gecesi), “Garamätnyýaz ýolunyň kyssasy”... gibi uzun hikayelerin yazarı olarak da okuyucular arasında meşhurdur. Daha sonra şairin altı ciltlik seçme eserleri yayınlandı. Yazarın nesirde de baş konusu Karakum ve çöl insanları, hayvancılıkla uğraşanlardır.  Kısaca söylemek gerekirse Berdinazar Hudaynazarov Türkmen edebiyatına Karagum’un paklığını, göçebelerin örf adetlerini, karekterlerini sağlam bir şekilde yerleştiren kalem erbabıdır.

Berdinazar Hudaynazarov drama alanında da yazdı ve başarılı eserlere imza attı. Onuň “Synag ýoly” (Sınav Yolu), “Baharyň demi” (İlkbaharın Nefesi), “Gaýduwsyzlar” (Dönmeyenler), “Haşar hakynda ballada” atly eserleri  Türkmenistan tiyatrolarında başarılı bir şekilde ve uzun süre sahneye konuldu.

Berdinazar Hudaynazarov tercüme işiyle de uğraştı. Meşhur Rus şairi A. Tvardovski’nin, meşhur Avar şairi Resul Gamzatov’un şiirlerini Türkmenceye çevirip, kitap olarak yayınlattı. Şairin şiirleri bir çok dilde, bu arada Türkçe olarak da yayınlandı.  Yazarın “Kumlular” adlı romanı Rus, Ukrayna, Kazak, Arap, Leh, Özbek, Litvanya, Türk dillerine çevrildi.

Berdinazar Hudaynazarov Türkmenistan’ın Uluslararası Mahtumkulu Ödülleri Komitesinin başkanlığı, Türkmenistan Yazarlar Birliği başkanlığı gibi görevlerde bulundu, milletvekilliği yaptı.

Hüdayi Can / Gurbandurdı Geldiyev

"Doganlık Çemeni / Kardeşlik Demeti"nden alınmıştır.

Şükür
Kadir Allah, bize yine medet ver
ÖYLECE...